Vervlechting van bibliotheek en erfgoed

Aanleiding

Waarom werd er zo’n twintig jaar na de opening gekozen voor verbouw en herinrichting? Marc Rodenburg, senior informatiespecialist bij Centre Céramique: ‘We wilden komen tot optimalisering van de behuizing van alle organisatieonderdelen. De muziekschool zat, vanwege teruglopende aantallen cursisten, in een te groot jasje, in een gebouw elders in de stad, dat bovendien toe was aan een flinke opknapbeurt. Door strak te sturen op verkleining van het bibliotheekvolume (‘een compactere opstelling’), het weghalen van aparte studiecellen en het toevoegen van kantoor- en depotruimte aan de publieksruimte hebben we ruimte gecreëerd om onze wensen te kunnen realiseren.
We wilden de toegankelijkheid van het gebouw verbeteren door vervanging van de verouderde publieksliften en het vervangen van vaste trappen door roltrappen naar de eerste en tweede verdieping; op deze laatste verdieping zijn de meest gebruikte bibliotheekcollecties geplaatst.

Ook was er de noodzaak van verduurzaming van het gebouw, met name op het gebied van de verlichting. Verder was er de wens om meer erfgoed te tonen; die ruimte was er in de oude situatie gewoonweg niet, terwijl de collectie wél in het gebouw aanwezig was, in de verschillende depots.

Vanwege het feit dat de organisatie (bibliotheek, kunsteducatie “Kumulus” en natuurhistorisch museum) onderdeel is van de Maastrichtse gemeentelijke organisatie hebben de financiële dilemma’s van de gemeente direct gevolgen voor onze culturele instelling. Er is dan ook stevig geïnvesteerd in het informeren van de gemeenteraad door middel van goed doordachte plannen met een stevige financiële onderbouwing. Ten slotte is er bewust gekozen voor kwaliteit in vorm en uitvoering, en zijn de onderdelen van de verbouwing en herinrichting transparant aanbesteed.’

Concept/onderliggende visie

Wat waren de belangrijkste doelen van de innovatie? Rodenburg somt op: ‘Het creëren van een sterkere verbinding tussen de collecties erfgoed en de bibliotheek. Tegelijkertijd hebben we stevige keuzes gemaakt in onze vaak naijlende, historisch gegroeide, met name informatieve collectie. De push van de jaren zeventig was nog goed zichtbaar in de uitgebreide naslagcollectie op het gebied van kunst, taal- en letterkunde en geografie/historie, hoewel het gebruik van deze collectie al jarenlang dalende was.

De faciliteiten zijn gedurende de twintig jaar van het bestaan van Centre Céramique zo goed mogelijk up-to-date gehouden - denk aan publieks-pc’s, wifi, et cetera - maar het meest opvallende manco was de beperkte beschikbaarheid van stopcontacten. Op dat punt is er een flinke inhaalslag gemaakt. Verder zijn het afgelopen jaar de sorteerrobot en de uitleenstations na een aanbesteding vervangen.’

Locatie(keuze)

Centre Céramique is een cruciaal onderdeel van de herontwikkeling van een oud fabrieksterrein van de Societé Céramique. Door de ontwikkeling van dit terrein, sinds eind jaren tachtig, is in feite het centrum van Maastricht vergroot. Architect Jo Coenen was van dit project de stedenbouwkundig regisseur. Het gebouw vervult een rol als publiekstrekker en wordt gezien als de woonkamer/stadshal van de stad. Zie: wikipedia.

Realisatie/jaar van opening

In maart 1999 is het gebouw in gebruik genomen, en op 2 mei van dat jaar is het formeel geopend door toenmalig minister-president Wim Kok. 

De eerste ideevorming van verbouwing en herinrichting dateert al van 2012. Toen werd reeds de opdracht verstrekt om de collectie te verkleinen om ruimte vrij te maken voor toekomstige inpassing van andere functies (diverse varianten passeerden de revue: Natuurhistorisch Museum/muziekschool/RTV Maastricht/ andere externe partners). 
In 2011 was de collectiegrootte in de publieksruimte ruim 180.000 media. Nu, in oktober 2021, is dit 100.000 (qua boekencollectie kromp bijvoorbeeld de afdeling fictie volwassenen van 34.000 naar 24.000).

Gedurende de verbouwing (de bouwketen werden geplaatst in maart 2020) is het gebouw zo veel mogelijk operationeel gebleven. Mede vanwege de coronamaatregelen werden er op een bepaald moment enkele verdiepingen afgesloten voor het publiek, terwijl de uitleenfunctie, zodra dit weer kon, gestalte kreeg in de vorm van de afhaalbieb (alleen reserveren, inleveren en ophalen).

Gaandeweg het project is gekozen voor een nieuwe beeldcultuur. Degene die hiervoor werd geselecteerd, is illustrator en grafisch ontwerper Stan Gubbels (Stang). Van zijn hand zijn kleine grafische onderdelen op affiches en narrowcasting-schermen te zien, maar bijvoorbeeld ook de tientallen meters grote afscheiding van de vide naast de jeugdbibliotheek. Hierop zijn twintig taferelen vormgegeven, geïnspireerd op Maastrichtse thema’s uit heden en verleden. ‘Met name dit laatste tableau zorgt voor de gewenste wow-factor.’

Gebruik/beheer (ervaringen)

‘Corona heeft op de werking van de bibliotheek natuurlijk een grote invloed gehad. De formele heropening staat gepland op eind november 2021. Dan zullen ook de laatste onderdelen opgeleverd zijn. Nu (oktober 2021) nog in opbouw zijn met name de verhalen rond de geschiedenis van Maastricht, inclusief een grondige update van de historische maquette van de stad in het midden van de 18e eeuw en de toevoeging van een maquette van Maastricht in de Romeinse tijd.’

Begroting/bouw- en inrichtingskosten

Het totaal benodigde budget is in een raadsvoorstel van juni 2021 (Meerjarenprognose Grond- en Vastgoedexploitaties 2020 – versie 02.06.2021) geraamd op 9,5 miljoen euro.

Grootte gebouw (in vierkante meters)

Bruto vloeroppervlak: 13.700 vierkante meter

Naam architect/interieurarchitect

Architect en adviseur van de verbouwing: Jo Coenen. 
Bouwbegeleiding: Bureau Franken, Theo Timmers en Karel Franken.
Uitvoering/aannemer: Laudy Bouw, Erich Hacken. 
Adviseur herinrichting: Jo Coenen.
Ontwerp: Kinkorn, Maarten Meevis. 
Uitvoering: Kloosterboer. 

Tips/leermomenten (do’s and don’ts)’

‘De keuze om open te blijven, of in ieder geval een zekere mate van dienstverlening te blijven aanbieden tijdens de verbouwing, is een principiële keuze geweest. Het leverde echter wél flinke overlast voor het personeel op (een dagenlange drilbooroperatie draagt niet bij aan een prettig werkklimaat, en ook tocht en kou hadden een behoorlijke impact). Verder was het een flinke logistieke opgave om alle betrokkenen, die afhankelijk waren van elkaars voortgang (zoals schilders en stoffeerders), goed op elkaar afgestemd te houden.’

Bijzonderheden/(lokale)kenmerken

‘Het meest in het oog springende is de vervlechting van de bibliotheek en erfgoed. Hiervoor is nu de infrastructuur in de vorm van meubilair en techniek (schermen en het achterliggende contentsysteem ‘Scala’) aanwezig. De eerste basale invulling van die verweving is inmiddels geplaatst en zal de komende jaren verder ingevuld worden en regelmatig ververst.

Verder zijn de verblijfsfaciliteiten voor studenten en andere bezoekers uitgebreid door vergroting van het aantal werkplekken (inclusief stroomvoorziening). Het inpassen van de muziekschool in hetzelfde gebouw biedt meer mogelijkheden op het gebied van programmering en aansluiting op de muziekcollectie.’

Contactpersoon (voor meer informatie)

Marc Rodenburg, senior informatiespecialist bij Centre Céramique: 
marc.rodenburg@maastricht.nl