De Bibliotheek Zuid-Kennemerland - locatie de Bibliotheek Haarlem Centrum

Centrum verduurzamen, wijkvestigingen vernieuwen

Door: Eimer Wieldraaijer - 29-10-2021

In het beleidskompas 2021-2024 formuleert de Bibliotheek Zuid-Kennemerland ambitieuze doelstellingen voor de vijf gemeenten waarin ze opereert. Een van die gemeentes is Haarlem (235.000 inwoners). Titel van het stuk waarin de verdere transitie naar maatschappelijke bieb centraal staat: Klein boek, grote plannen.


Aanleiding

De Bibliotheek Zuid-Kennemerland is de openbare-bibliotheekorganisatie voor de inwoners van vijf gemeenten: Haarlem, Bloemendaal, Heemstede, Hillegom en Zandvoort. De komende jaren ontwikkelt de bibliotheek zich verder tot een toegankelijke plek in stad, wijk of dorp. Een plek voor verbinding, een plek die inwoners en organisaties ruimte biedt voor inspiratie en initiatieven uit de gemeenschap, voor experimenteren, ontwikkelen en leren. Deze verbreding van de rol van de bibliotheek wordt verder in de organisatie ingebed: zowel wat betreft de inzet van mensen als de inrichting, processen, systemen en programmering. Uitgangspunten blijven een duurzame manier van leven en het uitbouwen van de maatschappelijke missie van de bibliotheek. Citaat uit het beleidskompas: ‘We blijven inspireren en motiveren om te lezen. De ontwikkelingen die eerder in gang zijn gezet op weg naar de fundamentele modernisering van de bibliotheek krijgen ook een plek in het beleid van de komende jaren. Denk onder meer aan ontwikkelingen op het gebied van dienstverlening, zoals het verruimen van onze openingstijden, samenwerking met lokale partners als scholen, lokaal collectioneren, de pilot met het Meemaakpodium in Haarlem Schalkwijk, het online aanbieden van programmering en dienstverlening, en niet te vergeten de verbouwing en de vernieuwing van een aanzienlijk aantal vestigingen.’

 

Concept/onderliggende visie

Eén doelgroep krijgt daarbij extra aandacht: ‘Bij onze inspanningen richten we ons in sterkere mate op het verbinden van 18- tot 27-jarigen aan de bibliotheek. Scholieren en studenten maken steeds intensiever gebruik van onze faciliteiten, maar zijn tot nu toe niet of nauwelijks verbonden aan de bibliotheek. We nodigen jongeren gericht uit om een bijdrage te leveren aan de beoogde ontwikkelingen en aan de uitwerking van maatschappelijke thema’s, zodat wij stap voor stap ook “hun bibliotheek” worden.’
 

Ook digitaal worden er stappen gezet: ‘De coronacrisis heeft ons niet alleen gedwongen programmering en ander aanbod versneld online beschikbaar te stellen, maar heeft ook laten zien dat de verschuiving naar online kansen biedt voor een breder bereik. “Online” krijgt daarom een prominentere plek in de ontwikkelingen op het gebied van educatief aanbod, leesinspiratie, campagnes, taal, basisvaardigheden en service aan klanten.’
Als tastbaar punt aan de horizon geldt de zichtbare vernieuwing van alle vestigingen. ‘We combineren de komende jaren noodzakelijk onderhoud met vernieuwing: aansluiting van de inrichting bij onze bredere maatschappelijke rol en bij de behoeften van onze gebruikers.’ 

Hoe gaat dat er in de praktijk uitzien? Het beleidskompas meldt hierover: ‘Onze bibliotheekvestigingen van 2024 bieden plaats aan veel meer dan lenen, lezen en studeren. Iedereen is welkom. De deuren zijn van vroeg tot laat open. De ruimtes zijn functioneel, aantrekkelijk, gebruiksvriendelijk en toekomstbestendig. Het zijn aangename plekken om te verblijven voor jong en oud. Er is ook letterlijk ruimte voor ontwikkeling, ontmoeting en uitwisseling. Heb je een goed idee, dan kun je dat via de bibliotheek uitwerken of uitvoeren.’

 

Locatie(keuze)

De Bibliotheek Zuid-Kennemerland heeft in de gemeente Haarlem vestigingen in Centrum, Schalkwijk, Noord en Oost.

 

Realisatie/jaar van opening

Hoe verhouden de ambities in het beleidskompas zich tot de realiteit van nu? Roxane van Acker, directeur-bestuurder Bibliotheek Zuid-Kennemerland: ‘In alle vijf gemeenten waar we werkzaam zijn is er een beweging gaande die in meerdere of mindere mate aansluit op de transitie die we als bibliotheek doormaken. Het verst in dat opzicht is Heemstede, waar we onze wensen qua verbouwing en herinrichting al gerealiseerd hebben (zie artikel aldaar).

En in Haarlem? In 2018 besloot de gemeente Haarlem om 6 miljoen uit te trekken voor de bibliotheekvernieuwing. Al langer bestond er overeenstemming in de 235.000 inwoners tellende stad dat het in 1974 opgeleverde gebouw in Haarlem Centrum – een combinatie van een rijksmonument en een jaren-zeventiggebouw – vanwege achterstallig onderhoud hoognodig aan renovatie toe was. Van Acker: ‘Qua duurzaamheid scoren we het laagst denkbare cijfer. Omdat het om een forse investering gaat als je dit probleem wilt tackelen, zagen we dit als gerede aanleiding om de kwestie breder aan te pakken. Samen met de gemeente heb ik opdracht gegeven tot een onderzoek met als centrale vraag: wat is de bibliotheek van de toekomst voor Haarlem, en wat betekent dat voor onze gebouwen? Dan heb ik het niet alleen over Centrum, maar ook over de drie andere vestigingen die we in deze stad hebben. Om antwoord op die vraag te krijgen, hebben we intern en extern mensen bevraagd (medewerkers van de bibliotheek, ambtenaren van onderwijs, cultuur en het sociaal domein, alsmede allerlei groepen inwoners van Haarlem). Tegelijkertijd heb ik contact gelegd met architect Aat Vos, naar aanleiding van een interview met hem in Bibliotheekblad. De visie die hij daarin ontvouwde sloot vrijwel naadloos aan bij ons meerjarenbeleidsplan uit die tijd, waarin we de overgang van een traditionele uitleenbieb naar een maatschappelijke bibliotheek schetsten. Om die reden hebben we Aat Vos betrokken bij het onderzoek, in die zin dat we in een aantal workshops de input uit onze research trachtten te vertalen in het vormgeven van de nieuwe bibliotheek. Deze impressie van de toekomst wilde ik gebruiken in het lobbytraject naar de gemeente en naar andere financiers van deze operatie. Vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2018 was het bidbook van Aat en ons klaar, en vervolgens zette de raad het licht op groen. In een kadernota van het nieuwe college van B&W werd een bedrag van 6 miljoen euro opgenomen om de vernieuwing van de Bibliotheek Haarlem te ondersteunen. Vanuit vastgoed is daar later 0,5 miljoen aan toegevoegd. Daarmee was er 6,5 miljoen beschikbaar. Heel mooi natuurlijk, maar minder fraai is dat er zich toen een discussie ontspon of dat bedrag inclusief of exclusief achterstallig onderhoud was. Lang verhaal kort: uiteindelijk werd het inclusief, en dat was een domper, want het achterstallig onderhoud en de duurzaamheidsopgave in Haarlem Centrum nemen zo’n grote hap uit het budget, dat er weinig overblijft voor de beoogde vernieuwingsslag. In concreto: 5,5 miljoen gaat naar het wegwerken van het achterstallig onderhoud in Haarlem Centrum en voor de vernieuwing van de vier vestigingen blijft er 800.000 euro over. Daar voegen we nog enig eigen vermogen aan toe, en ook gaan we aan fondswerving doen, zodat we al met al zullen uitkomen op 1,5 miljoen voor vernieuwing. Omdat Haarlem Centrum nu al een levendige vestiging is waar de burger de dienstverlening goed weet te vinden, zetten we die 8 ton in voor vernieuwing van de drie tamelijk traditionele wijkvestigingen in Haarlem. Qua impact en bereik kunnen we in Schalkwijk, Noord en Oost namelijk nog wel een aantal stappen zetten.’

‘Voor alle vestigingen geldt: we willen de programmering in toenemende mate samen met de inwoners doen. Denk aan community librarians die in de wijken en dorpen de wensen van de burgers inventariseren en laten zien wat je daarmee kunt doen in de bibliotheek.’ 

 

Gebruik/beheer (ervaringen)

Hoe en in welke mate de Bibliotheek Haarlem haar ambities zal realiseren, wordt de komende jaren pas duidelijk als de vernieuwing haar beslag heeft gekregen. Dat neemt niet weg dat de eerste resultaten in Schalkwijk al zichtbaar zijn.

 

Begroting/bouw- en inrichtingskosten

Voor vernieuwing van de vier vestigingen in Haarlem is 6,5 miljoen euro beschikbaar. De bibliotheek vult dat aan met (een deel van het) eigen vermogen en fondswerving.

 

Grootte gebouw (in vierkante meters)

Aangezien het om planvorming rond meerdere vestigingen gaat, valt hier geen eenduidig antwoord op te geven.

 

Naam architect/interieurarchitect

Bij het concipiëren van de vernieuwingsplannen in Haarlem was architect Aat Vos nauw betrokken. Samen met de bibliotheek stelde hij het bidbook samen dat aan de gemeente werd aangeboden. Aangezien het door de gemeente beschikbaar gestelde geld voornamelijk besteed zal worden aan achterstallig onderhoud en verduurzaming van de vestiging in Haarlem Centrum kan het in het bidbook gepresenteerde toekomstperspectief slechts ten dele gerealiseerd worden, waarbij Schalkwijk, Noord en Oost voorrang zullen genieten.

 

Tips/leermomenten (do’s and don’ts)

‘Samenwerken met verschillende gemeentes betekent de ene keer hollen en dan weer een tijdje stilstaan. Daar moet je mee leren omgaan. Wat helpt, is je stip op de horizon duidelijk voor ogen houden. Houd vast aan je visie op vernieuwing.’

 

Bijzonderheden/(lokale)kenmerken

‘Het werkgebied van de Bibliotheek Zuid-Kennemerland bestaat uit steden en dorpen met een zeer gemêleerde bevolkingssamenstelling, variërend van bijvoorbeeld het rijke Bloemendaal/Overveen tot het minder gefortuneerde Vogelenzang.’

 

Contactpersoon (voor meer informatie)

Roxane van Acker, directeur-bestuurder Bibliotheek Zuid-Kennemerland: roxane.van.acker@bibliotheekzuidkennemerland.nl