Meer dan een fantastisch gebouw

Aanleiding

‘Het Glaspaleis is een voormalig warenhuis in Heerlen dat in 1933 werd ontworpen door de plaatselijke architect Frits Peutz. Hij ontwierp het gebouw voor de Heerlense stoffenkoopman Peter Schunck. Deze had in het centrum van de Limburgse stad, nabij de Sint-Pancratiuskerk, enkele panden gekocht, die hij wilde slopen om het vrijkomende terrein te gebruiken om een groot warenhuis te bouwen. Nadat hij in allerlei Europese warenhuizen had rondgekeken, gaf hij Peutz opdracht een gebouw te ontwerpen als een overdekte marktplaats. Peutz tekende een draagconstructie bestaande uit een twintigtal paddenstoelvormige kolommen op elke verdieping. Hoe hoger in het pand, hoe dunner de kolommen zijn uitgevoerd. Omdat de gevel geen dragende functie heeft, kon deze geheel in glas (diamantglas) worden uitgevoerd. Op het dak kwam een café-restaurant met terras. Zo ontstond een zeer modern gebouw, waarin de koopwaar van het warenhuis Schunck in het volle daglicht, als op een openluchtmarkt, kon worden uitgestald. Het ontwerp van Peutz was voor die tijd – en zeker in Limburg – revolutionair,’ aldus de historische informatie op Wikipedia.

Anno 2021 biedt het voormalige warenhuis onderdak aan SCHUNCK, een multidisciplinaire culturele instelling die een museum, een muziek- en dansschool en een openbare bibliotheek als samenstellende delen met elkaar verenigt.
 

In de loop der jaren is het gebouw diverse keren onder handen genomen. Zo werd het Glaspaleis na een restauratie onder leiding van Jo Coenen en Wiel Arets op 30 juni 2004 officieel heropend. Laatstgenoemde architect begeleidde ook de herinrichting die twaalf jaar later, in 2016, plaatsvond.

Sandra Uijlenbroek, manager SCHUNCK Bibliotheek Heerlen, gevraagd naar de reden voor deze laatste aanpassing: ‘Ik werk hier pas tweeënhalf jaar, dus die vond plaats voor mijn tijd, maar Miriam werkt hier al langer en kan je daar meer over vertellen. Miriam Jennekens, verantwoordelijk voor Beleid en Innovatie bij Schunck Bibliotheek Heerlen: ‘De aanleiding voor de verbouwing was de transitie van uitleen- naar verblijfsbibliotheek. Om dat te bevorderen hebben we onder meer de collectie ingekrompen ten bate van de verblijfs- en programmeerfunctie. We zijn van drie naar twee boekenafdelingen gegaan. Eén vloer werd ingericht om te studeren en er werd meer ruimte gemaakt voor exposities.’

Concept/onderliggende visie

Wie wil groeien, verlegt grenzen, dat is de titel van het meerjarenbeleidsplan 2021-2024 van SCHUNCK. Ook de Bibliotheek Heerlen wil grenzen verleggen, getuige het document. Zo wil men de stijging van het aantal bezoekers in deze periode doorzetten. Voorop staan het bevorderen van leesplezier voor alle inwoners van Heerlen en het ondersteunen van minder zelfredzame burgers. Daarbij heeft preventie de hoogste prioriteit. Alle kinderen toegang geven tot goed taal- en leesonderwijs wordt gezien als de beste interventie om latere achterstanden op verschillende leefgebieden te voorkomen. Citaat: ‘We versterken onze maatschappelijke rol door onze medewerking uit te breiden bij de aanpak van belangrijke maatschappelijke thema’s. Behalve de collectie, taal- en leesbevordering en het bijdragen aan basisvaardigheden, wil de bibliotheek in haar vier vestigingen vooral een laagdrempelige (ontmoetings)plek in de wijk zijn.’ Programmering in samenwerking met culturele, educatieve en maatschappelijke partners speelt een cruciale rol bij het realiseren van deze doelstellingen.
 

Er is één stichting SCHUNCK. Uijlenbroek: ‘We zijn één organisatie met een gezamenlijke missie. Dat zorgt voor korte lijnen en grotere slagvaardigheid. Als voorbeeld noem ik onze gezamenlijke inspanningen rond de Pride Walk in Heerlen, waarbij de museumafdeling voor een fraaie expositie zorgde en wij daar als bibliotheek verschillende vormen van programmering aan koppelden. Dit wil niet zeggen dat we samenwerken om het samenwerken. De inhoud moet altijd voorop staan. Als je elkaar kunt vinden op de doelstellingen die je nastreeft, dan lukt het samenwerken ook wel.’

Samen met andere Limburgse bibliotheken, waaronder Sittard en Weert, is de Bibliotheek Heerlen jaren geleden in Londen gaan kijken naar het concept van de Idea Stores. Is de exercitie van toen nog terug te zien in het Glaspaleis? Jennekens: ‘Omdat we meer vraag- dan aanbodgericht wilden gaan werken, was dat bezoek aan de Engelse hoofdstad echt een eyeopener. De ideeën die we daar opdeden, staan echt aan de basis van de bibliotheek die we nu zijn. Goed luisteren naar de wensen van leden van de lokale gemeenschap en daar je werkwijze en dienstverlening op afstemmen, met gebruikmaking van technieken uit de retailwereld.’

Niet alleen de bibliotheek in het Glaspaleis, ook de andere drie vestigingen van de Bibliotheek Heerlen (SCHUNCK Bibliotheek Heerlerbaan, SCHUNCK Bibliotheek Heerlerheide en SCHUNCK Bibliotheek Hoensbroek) zijn onlangs op de schop genomen. Jennekens: ‘Het werk in de wijken is voor ons misschien nog wel belangrijker dan dat in de hoofdvestiging.’ Uijlenbroek: ‘In geen enkele vestiging zitten we alleen. In één vestiging zitten we samen met een buurthuis, in een andere met het welzijnswerk, en in de derde zitten we met een middelbare school en een dependance van onze muziek- en dansschool.’

Locatie(keuze)

Het Glaspaleis staat aan de Bongerd 18 middenin Heerlen.

Realisatie/jaar van opening

De laatste herinrichting vond plaats in de zomer van 2016.

Gebruik/beheer (ervaringen)

Heeft de opknapbeurt van 2016 de bibliotheek gebracht wat deze ervan verwachtte? Jennekens: ‘We hebben een prachtig gebouw en een prachtige inrichting, maar het kan altijd beter. Zodra het cement is opgedroogd, loop je immers weer tegen nieuwe beperkingen aan. We hebben nu heel open vloeren maar sommige activiteiten zouden we liever iets beschutter laten plaatsvinden. Vergeet niet dat dit gebouw een monument is waardoor je niet zomaar met hamer en zaag in de weer kunt gaan. Dat wil overigens geenszins zeggen dat we ons laten weerhouden van het organiseren van dingen.’
 

Hoe heeft het publiek gereageerd op de vernieuwing van vijf jaar geleden? Jennekens: ‘Heel positief.’ Uijlenbroek: ‘De studie- en werkplekken worden zeer goed bezocht. Toen ik hier vanochtend naar binnen liep, ging ik met de trap naar ons kantoor op de vierde verdieping. Op de eerste bibliotheekvloer was men bezig met Klik & Tik, verderop hoorde ik scholieren. Op de volgende verdieping, waar de jeugdafdeling is gehuisvest, was een rondleiding in het kader van de Kinderboekenweek. Uit de lift stapten een jonge moeder met een kindje en een oude dame met een rollator. Als ik zie hoe levendig het op zo’n moment is, stemt me dat blij. Dan denk ik: dit is waar we als bibliotheek voor zijn.’

Vertaalt de populariteit zich ook in een cijfermatig hogere score? Uijlenbroek: ‘Wel in bezoekers, niet in leden. Qua leden hebben we te maken met een licht dalende lijn, die in overeenstemming is met bibliotheken elders in het land, maar qua bezoekers doen we het steeds beter. Mensen die geen lid zijn, maar ons in toenemende mate weten te vinden voor cursussen, lezingen, workshops of andere activiteiten.’

Begroting/bouw- en inrichtingskosten

Het budget van de verbouwing is zeer lastig te achterhalen, ook omdat het een gecombineerde verbouwing was voor veel meer functies.
 

Grootte gebouw (in vierkante meters)

Het aantal vierkante meters in de hoofdvestiging van Bibliotheek Heerlen is 1250.

Naam architect/interieurarchitect

Architect Wiel Arets begeleidde de herinrichting in 2016.

Tips/leermomenten (do’s and don’ts)

Jennekens: ‘Bij een herinrichting is het zaak aan de voorkant veel te overleggen. En leg alles goed vast met de stakeholders die gebruikmaken van het gezamenlijke onderkomen. Doe dat met name vanuit de inhoud, en vertaal die visie in het ontwerp dat je overeenkomt. Dat voorkomt discussies achteraf.’ Uijlenbroek: ‘Dat is een doorlopend proces. Ook nu voeren we weer discussies met elkaar. Wat willen we nou precies zijn als organisatie? Welke functie heeft dit gebouw voor de inwoners van deze stad? En in het verlengde daarvan: wat moet het uitstralen? Als je dat aan de voorkant vastlegt, kun je dingen zoals inrichtingskeuzes daar later aan toetsen. Op dit moment praten we over de vraag: hoe kunnen we het Glaspaleis nog beter afstemmen op de behoeftes in de lokale gemeenschap? Waar die exercitie toe leidt valt nu nog niet te zeggen. Dat heeft er ook mee te maken wat we als museum doen, wat we als muziek- en dansschool doen en wat we als bibliotheek doen. Welke ruimtes gebruiken we voor welke functie en hoe geven we die de komende jaren op een slimme manier vorm? 

In feite ben je telkens met elkaar een puzzel aan het leggen.’

Bijzonderheden/(lokale)kenmerken

Wat maakt SCHUNCK uniek? Is het de transformatie van een indertijd commercieel warenhuis in een maatschappelijk georiënteerd cultureel warenhuis? Jennekens: ‘Dit is inderdaad een fantastisch gebouw, maar voor ons is dat niet het allerbelangrijkste. Als bibliotheek willen we bovenal toegankelijk zijn voor iedereen. We willen met dit geweldige gebouw niet alleen de ontmoetingsplek in de stad zijn, maar juist ook in de wijken is dat hard nodig. Plekken waar het prettig toeven is, waar je kunt zijn wie je bent, waar je informatie kunt halen en brengen, waar je nieuwsgierigheid telkens geprikkeld wordt, waar je iedere keer op verrassende dingen stuit. Dat is voor ons het allerbelangrijkst.’

Contactpersoon (voor meer informatie)

Sandra Uijlenbroek, manager SCHUNCK Bibliotheek: 
sandra.uijlenbroek@schunck.nl
 

Miriam Jennekens, beleidsmedewerker SCHUNCK Bibliotheek: 
miriam.jennekens@schunck.nl